Month: February 2024

Պատմություն․ Թեմա 1. Հայկական Լեռնաշխարհը

On By davitapitonianIn 9-րդ դասարան, Հայոց Պատմություն 9, Պատմություն 9Leave a comment

Հայ ժողովուրդը կազմավորվել է Առաջավոր Ասիայի մի տարածաշրջանում, որը կոչվում է Հայկական լեռնաշխարհ։ Հայերը իրենց հայրենիքը կոչում են Հայաստան կամ Հայք, օտարները՝ Արմենիա (կամ նախկինում Ուրարտու), իսկ վրացիները՝ Սոմխեթի։

Հայկական լեռնաշխարհը մարդու բնակության հնագույն կենտրոններից մեկն է: Մեր հայրենիքում նախնադարյան մարդկային հասարակության պատմությունը հաշվվում է շուրջ մեկ միլիոն տարի:

Աշխարհագրական դիրքը և սահմանները

Հայերի բնօրրան հայրենիքը՝ Հայկական լեռնաշխարհը լեռնային տարածք է (մոտ 400 հազար քառ կմ), ունի ծովի մակերևույթից 1500-1800 մ միջին բարձրություն, դրա համար այն կոչում են նաև Հայկական բարձրավանդակ կամ լեռնային երկիր։ Այն գտնվում է Փոքրասիական բարձրավանդակի ու Իրանական սարահարթի միջև։ 

Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր գագաթներից են Մասիսը (5165 մ), Նեմրութը (4821 մ), Սիփանը (4434 մ) և Արագածը (4090 մ): 

Մասիսը, որը նաև կոչվում է Արարատ, Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր գագաթն է։ Մասիսի կողքին Սիսն է (3925 մ), որը նաև կոչվում է Փոքր Արարատ։ Ըստ Աստվածաշնչի՝ համաշխարհային ջրհեղեղի ժամանակ Նոյ նահապետի տապանը հանգրվանել է Արարատի գագաթին։ Արարատ լեռը քրիստոնյաների, առաջին հերթին՝ հայերի համար համարվում է սրբազան լեռ։ Արարատ լեռից սկսվում է դեպի արևմուտք է շարունակվում Հայկական պար լեռնաշղթան։

Հայաստանի Հանրապետությունում ամենաբարձր լեռը Արագածն է (4090 մ):

Հայկական լեռնաշխարհի լեռները հանգած հրաբուխներ են, բացառությամբ Թոնդրակ գագաթի։

Լճերը, գետերը

Հայկական լեռնաշխարհում են գտնվում Սևանա, Վանա եւ Ուրմիո մեծ լճերը: Հայկական լեռնաշխարհի երեք ամենախոշոր լճերն են Ուրմիա լիճը, Վանա լիճը և Սևանա լիճը։

Ուրմիո լիճը ամենամեծ լիճն է հայկական լեռնաշխարհում։ Այն հին ժամանակներում անվանում էին Կապուտան լիճ։ Ջուրը այնքան աղի է, որ կենդանական և բուսական աշխարհ չկա։

Վանա լիճը աղի ջրով լիճ է, որը հին ժամանակներում կոչվում էր Բնունյաց ծով։ Հայտնի է Վանա լճի՝ Աղթամար կղզու վրա կառուցված Սուրբ Խաչ եկեղեցով և իր տեռախ ձկնատեսակի համար։ Վանա լճի շրջանում է սկսել կազմավորվել հայկական պետականությունը։

Սևանա լիճը քաղցրահամ ջրով լիճ է, որը նաև կոչվում է Գեղամա կամ Գեղարքունյաց ծով։ Հայտնի է իշխան ձկնատեսակով։ Այսօր Հայաստանում Հանրապետության տարածքում գտնվում է երեք խոշոր լճերից միայն Սևանա լիճը։

Հայկական լեռնաշխարհից են սկիզբ առնում Եփրատը, Տիգրիսը, Երասխը (Արաքս), Կուրը եւ այլ գետեր: Արաքսը hամարվում է մայր գետը, որովհետև ամբողջովին հոսում է հայկական լեռնաշխարհով։

Հայկական լեռնաշխարհի գետերն ու լճերը բարենպաստ պայմաններ են ապահովել Հայաստանի տնտեսության զարգացման համար, օգտագործվել են և ոռոգման, և նավագնացություն կազմակերպելու համար։

Կլիման, բուսական և կենդանական աշխարհը

Հայաստանի բնակլիմայական պայմանները բազմազան են։ Դա նպաստել է տնտեսության մի շարք ճյուղերի զարգացմանը, Հայաստանին բնորոշ բույսերի մշակմանը։

Հայաստանում աճող մրգերից հայտնի են ծիրանը և խաղողը։ Լեռնային շրջաններում զարգացած է եղել անասնապահությունը։ Տարածված կենդանիներից են հայկական քարայծը, վարազը, աղվեսը, գայլը, արջը։ Հայաստանը վաղ ժամանակներից հայտնի է ձիաբուծությամբ և մեղվապահությամբ։

Հայաստանի պատմավարչական բաժանումները։

Դեռևս Վանի թագավորության օրոք ամբողջ Հայաստանը միավորված էր մեկ պետական կազմավորման մեջ։ Ք.ա. 4-րդ դարում Հայաստանը բաժանվեց երկու միավորի՝ Մեծ Հայքի և Փոքր Հայքի թագավորությունների։

Մեծ Հայքը, ըստ «Աշխարհացույցի», բաժանված է 15 աշխարհի կամ նահանգի։ Մեծ Հայքն ընդգրկում է մոտ 300 հազար քառ կմ տարածք։Մեծ Հայքի ամենանշանավոր աշխարհը Այրարատն էր։

Մեծ Հայքի 15 աշխարհներից Հայաստանի Հանրապետությունում են գտնվում միայն Այրարատ,Գուգարք և Սյունիք նահանգների մի մասը։

Փոքր Հայքը գտնվում է Մեծ Հայքից դեպի արևմուտք և զբաղեցնում է շուրջ 80 հազար քառ կմ։

Հանրահաշիվ 29/01/24․ Կրկնություն

On By davitapitonianIn 9-րդ դասարան, Հանրահաշիվ 9Leave a comment

446-ա,ե․

ա) 63 * 52/33 * 24

63 * 52/33 * 24 =
= 23 * 33 * 52/33 * 24 =
= 52/2 =
= 25/2 =
= 12,5

ե) (3 1/3)3 * (0,1)3/0,15

(3 1/3)3 * (0,1)3/0,15 =
= (10/3)3 * (0,1)3/3 =
= (1/3)3/3 =
= 1/33/3 =
= (1/34) =
= 1/81

451-ա,ե,է․ վերլուծեք արտադրիչների․

ա) a(x + y) + b(x + y)

a(x + y) + b(x + y) =
= (x + y)(a + b)

ե) n(x – y) – x + y

n(x – y) – x + y =
= n(x – y) – (x – y) =
= (n – 1)(x – y)

է) ac + ad – bc – bd

ac + ad – bc – bd =
= a(c + d) – b(c + d) =
= (a + b)(c + d)

459-ա,է․ Պարզեցրեք արտահայտությունը.

ա) 6a/4 – 9a2 + 1/3a – 2

6a/4 – 9a2 + 1/3a – 2 =
= 6a/(2 – 3a)(2 + 3a) + 1/3a – 2 =
= -6a/(3a – 2)(2 + 3a) + 1/3a – 2 =
= -6a + 2 + 3a/(3a – 2)(2 + 3a) =
= 2 – 3a/(3a – 2)(2 + 3a) =
= –3a – 2/(3a – 2)(2 + 3a) =
= –1/(2 + 3a)

ե) 2 – 3/a – 3

2 – 3/a – 3 =
= 2(a – 3) – 3/a – 3 =
= 2a – 6 – 3/a – 3 =
= 2a – 9/a – 3

471-ա․ Պարզեցրեք արտահայտությունը․

ա) √8 + 5√9 – 3√8 + 5√7 + 2√8 – 6√7

√8 + 5√9 – 3√8 + 5√7 + 2√8 – 6√7 =
= 5 * 3 – √7 =
= 15 – √7

472-ա,գ․ Պարզեցրեք արտահայտությունը․

ա) √3 * √12

√3 * √12 =
= √(3 * 12) =
= √36 =
= 6

գ) √60 : √5

√60 : √5 =
= √(60/5) =
= √12 =
= 2√3

Հայոց լեզու 02.02.24. Ենթակա և ստորոգյալ

On By davitapitonianIn 9-րդ դասարան, Հայոց Լեզու 9Leave a comment

Կաքավաբերդի գլխին տարին բոլոր ամպ է նստում, բերդի ատամնաձև պարիսպները կորչում են սպիտակ ամպերի մեջ, միայն սևին են անում բարձր բուրգերը։ Հեռվից ավերակներ չեն երևում և այնպես է թվում, թե բուրգերի գլխին հսկում կա, գոց են ապարանքի երկաթե դռները, աշտարակի գլխից մեկը ահա ձայն է տալու քարափը բարձրացողին։

Իսկ երբ քամին ցրում է ամպերը, ձորերում հալվում են ամպի ծվենները, պարսպի վրա երևում են մացառներ, աշտարակի խոնարհված գլուխը և կիսով չափ հողի մեջ խրված պարիսպները։ (Չկա) Ո՛չ մի երկաթյա դուռ և (չկա) ո՛չ մի պահակ աշտարակի գլխին։

Լռություն կա Կաքավաբերդի ավերակներում։ Միայն ձորի մեջ աղմկում է Բասուտա գետը, քերում է ափերը և հղկում հունի կապույտ որձաքարը։ Իր նեղ հունի մեջ գալարվում է Բասուտա գետը, ասես նրա սպիտակ փրփուրի տակ ոռնում են հազար գամփռներ և կրծում քարե շղթաները։

Պարիսպների գլխին բույն են դրել ցինը և անգղը։ Հենց որ բերդի պարիսպների տակ ոտնաձայն է լսվում, նրանք կռնչյունով աղմկում են, թռչում են բներից և ահարկու պտույտներ անում բերդի կատարին։ Ապա բարձրանում է քարե արծիվը, կտուցը կեռ թուր, մագիլները՝ սրածայր նիզակներ, փետուրները որպես պողպատե զրահ։

Ենթականեր

ամպ, պարիսպները, բուրգերը, ավերակներ, դռները, մեկը, քամին, ծվենները, մացառներ, գլուխը, պարիսպները, դուռ, պահակ, լռություն, գետը, գետը, գամփռներ, ցինը, անգղը, ոտնաձայն, նրանք, արծիվը, կտուցը, մագիլները, փետուրները

Պարզ ստորոգյալներ

նստում է, կորչում են, անում են, չեն երևում, ձայն է տալու, ցրում է, հալվում են, երևում են, չկա, չկա, կա, աղմկում է, քերում է, հղկում, գալարվում է, ոռնում են, կրծում, դրել են, լսվում է, աղմկում են, թռչում են, անում, բարձրանում է

Բաղադրյալ ստորոգյալներ

գոց են

Գրականություն 31.01.24. «Փոքրիկ իշխան» վերլուծում

On By davitapitonianIn 9-րդ դասարան, Գրականություն 9Leave a comment
  • «Ամենահուզիչ բանը այս քնած Փոքրիկ իշխանի մեջ ծաղկի նկատմամբ նրա հավատարմությունն է, այն վարդի կերպարը, որը կանթեղի նման շողում է նրա մեջ նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նա քնած է»: Եվ ես հասկացա, որ նա ավելի փխրուն է, քան թվում է: Կանթեղը պետք է պահպանել. քամու պոռթկումից այն կարող է հանգչել:

Այս հատվածը մեջ վարդը ներկայացնում է աշխարհի գեղեցկությունը, և թե ինչպես պետք է այն պահպանել և նրա մասին հոգ տալ։

  • – Մարդիկ ճեպընթաց գնացքներ են նստում, բայց իրենք էլ չեն հասկանում, թե ինչ են փնտրում, – ասաց Փոքրիկ իշխանը: – Դրա համար էլ նրանք հանգիստ չունեն և մեկ այս, մեկ այն կողմ են նետվում…

Այս հատվածի իմաստը այն է, որ մարդիկ միշտ շտապում են, և պետք է ժամանակ առ ժամանակ կանգ առնել և կյանքի գեղեցկությունը զգալ։

  • Ես վախենում էի, թե նա կհոգնի:
    – Ջուրը ես ինքս կհանեմ, – ասացի, – քեզ համար դժվար կլինի:
    Ես դանդաղ դուրս քաշեցի դույլը և զգուշորեն դրեցի ջրհորի քարե եզրին: Իմ ականջներում հնչում էր չարխի ճռճռան երգը, դույլի մեջ ջուրը դեռ ծփում էր, և նրա մեջ թրթռում էին արևի շողքերը:
    – Ես ուզում եմ այդ ջրից մի կում անել, – շշնջաց Փոքրիկ իշխանը: – Տուր մի քիչ խմեմ…
    Եվ ես հասկացա, թե նա ինչ էր փնտրում:
    Ես դույլը մոտեցրի նրա շրթունքներին: Նա խմում էր աչքերը փակ: Նրա համար դա ոնց որ ամենագեղեցիկ խնջույքը լիներ: Դա հասարակ ջուր չէր:
    Այդ ջուրը ծնվել էր աստեղրի տակով անցնող երկար ճանապարհից, չարխի ճռճռոցից և իմ ձեռքերի ճիգից: Դա կարծես նվեր էր սրտի համար:

Այս հատվածի իմաստը այն է, որ մենք պետք է կյանքում փոքրիկ բաները ավելի շատ գնահատենք։

Հայոց լեզու 31.01.24․ Ստորոգյալ

On By davitapitonianIn 9-րդ դասարան, Հայոց Լեզու 9Leave a comment

Վայրի վարազի պես էր անտառապահ Պանինը։ Մի հրեշ էր նա անտառապետի տարազով, կոկարդով գլխարկը գլխին։ Անտառում հանկարծ (նա) կերևար, փայտահատի կողքին կկանգներ, կնայեր, թե ինչպես նա արագ կացնահար է անում ծառը։ Մեկ էլ, թաքստոցից (նա) դուրս կգար, կմռնչար այնպես, որ արջերն էլ էին քնից զարթնում և որջերում մռռում։ Լեղապատառ փայտահատին մնում էր կամ փախչել, կամ օձի պես ծռմռատել Պանինի մտրակի հարվածների տակ։

Պանինը որսորդ Էր։ (Նա) Վեց շուն ուներ, մեկը մյուսից կատաղի։ Շների հետ (նա) որսի էր գնում Մթնաձորի խորքերը։ Ձմռան լուսնյակ գիշերներին, երբ վախից ոչ ոք չէր մոտենում Մթնաձորին, Պանինի շներն անտառի բացատում արջի հետ էին կոխ կենում, կամ հալածում էին խրտնած պախրային։

Պանինը վազում էր շների հետևից, հրճվանքից ճչում։ Գիշերվա որսը նրա համար հարազատ տարերք էր։

Առավոտը բացվում էր, ձյունի վրա արյան շիթեր էին երևում, այստեղ-այնտեղ խառնիխուռն հետքեր, խեղդված գայլի դիակ, կոտրատած ճղներ։ Մի փչակի մոտ նստում էր Պանինը, մինչև շները որսի միսն ուտեն։

Նա սպանած և ոչ մի կենդանու ձեռք չէր տալիս և շներին կշտացնելուց հետո վերադառնում էր տուն։ Եթե ճանապարհին (նա) տեսներ մեկին գողացած փայտը շալակին, Պանինի շները պիտի հարձակվեին նրա վրա, հալածեին, մինչև քափ-քրտինքի մեջ կորած, արյունլվա մարդը կարողանար մի տեղ պատսպարան գտնել։

Ստորոգյալներ

Պարզ

կերևար, կկանգներ, կնայեր, կացնահար է անում, դուրս կգար, կմռնչար, զարթնում, մռռում, փախչել, ծռմռատել, ուներ, գնում, չէր մոտենում, էին կոխ կենում, հալածում էր, վազում էր, ճչում, բացվում էր, էին երևում, նստում էր, ուտեն, ձեռք չէր տալիս, վերադառնում էր, տեսներ, հարձակվեին, հալածեին, կարողանար

Բաղադրյալ

պես էր, հրեշ էր, որսորդ էր, տարերք էր