Հայ ժողովուրդը կազմավորվել է Առաջավոր Ասիայի մի տարածաշրջանում, որը կոչվում է Հայկական լեռնաշխարհ։ Հայերը իրենց հայրենիքը կոչում են Հայաստան կամ Հայք, օտարները՝ Արմենիա (կամ նախկինում Ուրարտու), իսկ վրացիները՝ Սոմխեթի։

Հայկական լեռնաշխարհը մարդու բնակության հնագույն կենտրոններից մեկն է: Մեր հայրենիքում նախնադարյան մարդկային հասարակության պատմությունը հաշվվում է շուրջ մեկ միլիոն տարի:

Աշխարհագրական դիրքը և սահմանները

Հայերի բնօրրան հայրենիքը՝ Հայկական լեռնաշխարհը լեռնային տարածք է (մոտ 400 հազար քառ կմ), ունի ծովի մակերևույթից 1500-1800 մ միջին բարձրություն, դրա համար այն կոչում են նաև Հայկական բարձրավանդակ կամ լեռնային երկիր։ Այն գտնվում է Փոքրասիական բարձրավանդակի ու Իրանական սարահարթի միջև։ 

Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր գագաթներից են Մասիսը (5165 մ), Նեմրութը (4821 մ), Սիփանը (4434 մ) և Արագածը (4090 մ): 

Մասիսը, որը նաև կոչվում է Արարատ, Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր գագաթն է։ Մասիսի կողքին Սիսն է (3925 մ), որը նաև կոչվում է Փոքր Արարատ։ Ըստ Աստվածաշնչի՝ համաշխարհային ջրհեղեղի ժամանակ Նոյ նահապետի տապանը հանգրվանել է Արարատի գագաթին։ Արարատ լեռը քրիստոնյաների, առաջին հերթին՝ հայերի համար համարվում է սրբազան լեռ։ Արարատ լեռից սկսվում է դեպի արևմուտք է շարունակվում Հայկական պար լեռնաշղթան։

Հայաստանի Հանրապետությունում ամենաբարձր լեռը Արագածն է (4090 մ):

Հայկական լեռնաշխարհի լեռները հանգած հրաբուխներ են, բացառությամբ Թոնդրակ գագաթի։

Լճերը, գետերը

Հայկական լեռնաշխարհում են գտնվում Սևանա, Վանա եւ Ուրմիո մեծ լճերը: Հայկական լեռնաշխարհի երեք ամենախոշոր լճերն են Ուրմիա լիճը, Վանա լիճը և Սևանա լիճը։

Ուրմիո լիճը ամենամեծ լիճն է հայկական լեռնաշխարհում։ Այն հին ժամանակներում անվանում էին Կապուտան լիճ։ Ջուրը այնքան աղի է, որ կենդանական և բուսական աշխարհ չկա։

Վանա լիճը աղի ջրով լիճ է, որը հին ժամանակներում կոչվում էր Բնունյաց ծով։ Հայտնի է Վանա լճի՝ Աղթամար կղզու վրա կառուցված Սուրբ Խաչ եկեղեցով և իր տեռախ ձկնատեսակի համար։ Վանա լճի շրջանում է սկսել կազմավորվել հայկական պետականությունը։

Սևանա լիճը քաղցրահամ ջրով լիճ է, որը նաև կոչվում է Գեղամա կամ Գեղարքունյաց ծով։ Հայտնի է իշխան ձկնատեսակով։ Այսօր Հայաստանում Հանրապետության տարածքում գտնվում է երեք խոշոր լճերից միայն Սևանա լիճը։

Հայկական լեռնաշխարհից են սկիզբ առնում Եփրատը, Տիգրիսը, Երասխը (Արաքս), Կուրը եւ այլ գետեր: Արաքսը hամարվում է մայր գետը, որովհետև ամբողջովին հոսում է հայկական լեռնաշխարհով։

Հայկական լեռնաշխարհի գետերն ու լճերը բարենպաստ պայմաններ են ապահովել Հայաստանի տնտեսության զարգացման համար, օգտագործվել են և ոռոգման, և նավագնացություն կազմակերպելու համար։

Կլիման, բուսական և կենդանական աշխարհը

Հայաստանի բնակլիմայական պայմանները բազմազան են։ Դա նպաստել է տնտեսության մի շարք ճյուղերի զարգացմանը, Հայաստանին բնորոշ բույսերի մշակմանը։

Հայաստանում աճող մրգերից հայտնի են ծիրանը և խաղողը։ Լեռնային շրջաններում զարգացած է եղել անասնապահությունը։ Տարածված կենդանիներից են հայկական քարայծը, վարազը, աղվեսը, գայլը, արջը։ Հայաստանը վաղ ժամանակներից հայտնի է ձիաբուծությամբ և մեղվապահությամբ։

Հայաստանի պատմավարչական բաժանումները։

Դեռևս Վանի թագավորության օրոք ամբողջ Հայաստանը միավորված էր մեկ պետական կազմավորման մեջ։ Ք.ա. 4-րդ դարում Հայաստանը բաժանվեց երկու միավորի՝ Մեծ Հայքի և Փոքր Հայքի թագավորությունների։

Մեծ Հայքը, ըստ «Աշխարհացույցի», բաժանված է 15 աշխարհի կամ նահանգի։ Մեծ Հայքն ընդգրկում է մոտ 300 հազար քառ կմ տարածք։Մեծ Հայքի ամենանշանավոր աշխարհը Այրարատն էր։

Մեծ Հայքի 15 աշխարհներից Հայաստանի Հանրապետությունում են գտնվում միայն Այրարատ,Գուգարք և Սյունիք նահանգների մի մասը։

Փոքր Հայքը գտնվում է Մեծ Հայքից դեպի արևմուտք և զբաղեցնում է շուրջ 80 հազար քառ կմ։